Μεγάλη αντιπαράθεση έχει ξεσπάσει ανάμεσα στον Γιώργο Παπανδρέου και στονΕυάγγελο Βενιζέλο με αφορμή τις συνεχείς αναφορές του πρώην πρωθυπουργού περί ανατροπής του. Το περασμένο Μάιο το Βήμα της Κυριακής είχε αποκαλύψει το δραματικό παρασκήνιο εκείνων των ημερών και τον ρόλο των πρωταγωνιστών.
Αναδημοσιεύουμε τα αποσπάσματα που καταγράφουν την ιστορία του δημοψηφίσματος και την πρόταση του κ. Παπανδρέου, παρόντος του Κώστα Σκανδαλίδη, στον κ. Βενιζέλο για να αναλάβει την πρωθυπουργία λίγο προτού επιλεγεί ο Λουκάς Παπαδήμος, με τη στήριξη και των τριών κομμάτων που συμμετείχαν τότε στην κυβέρνησης (ΠαΣοΚ – ΝΔ – ΛΑΟΣ).
Η ανακοίνωση του δημοψηφίσματος
Η Δευτέρα 31 Οκτωβρίου ήταν η ημέρα της κρίσης για τον κ. Παπανδρέου, ο οποίος έθεσε σε κίνηση μια διαδικασία που θα τον ανάγκαζε ως την Παρασκευή να παραδώσει την πρωθυπουργία. Στην αίθουσα της Γερουσίας στη Βουλή συνέρχεται η ΚΟ του ΠαΣοΚ, ο πρωθυπουργός λαμβάνει τον λόγο και εξαγγέλλει το δημοψήφισμα. Η είδηση γίνεται πρώτο θέμα διεθνώς, προτού ακόμη λήξει η συνεδρίαση.
Στην αίθουσα της Γερουσίας τα τελευταία λόγια του κ. Παπανδρέου πνίγονται σε ένα βουητό από ψιθύρους. Κάποιοι μένουν εµβρόντητοι, άλλοι προσπαθούν να αποτιµήσουν τις συνέπειες. Ο
Α. Λοβέρδος στρέφεται προς την
Κατερίνα Μπατζελή που καθόταν δίπλα του και της ψιθυρίζει:
«Αυτό είναι λάθος! Είναι µια λάθος απόφαση». Ο Ι. Ραγκούσης στριφογύριζε στο κάθισµά του και έλεγε:
«Μα τι τα ήθελε αυτά ο πρόεδρος...», αδιαφορώντας ποιος τον άκουγε. Η
Αννα Διαµαντοπούλου δήλωνε αιφνιδιασµένη και αναρωτιόταν για το νόημα αυτής της απόφασης. Και άλλοι υπουργοί διαφωνούσαν µε το δηµοψήφισµα, όπως ο
Κ. Σκανδαλίδης, αλλά δεν αντέδρασαν εν θερμώ, εκτιµώντας ότι έρχονται εξελίξεις.
Ο κ. Βενιζέλος, όπως έχει προγραμματιστεί, ήταν ο επόμενος ομιλητής και αμέσως μετά είχε συμφωνήσει να εμφανιστεί στο δελτίο ειδήσεων του ΑΝΤ1. Σε κατοπινές συνεντεύξεις του εξήγησε ότι είχε στο μυαλό του αφενός να μην «αδειάσει» τον πρωθυπουργό και αφετέρου να αποφύγει νέα διαρροή καταθέσεων από τις τράπεζες. Παρότι η εντύπωση που έχει μείνει είναι πως συνηγόρησε για το δημοψήφισμα, οι ακριβείς διατυπώσεις του ήταν οι ακόλουθες: «Η υπευθυνότητά μας επιβάλλει (να γίνει το δημοψήφισμα), μετά την ψήφο εμπιστοσύνης που πιστεύω ότι θα δώσει η Βουλή προς την κυβέρνηση, να διαπραγματευθούμε σκληρά, σοβαρά, ενωμένοι (...). Το δημοψήφισμα θα γίνει αφού ολοκληρωθεί αυτό το πλαίσιο το οποίο περιγράφεται με γενικούς όρους στην απόφαση της 26ης Οκτωβρίου και πρέπει τώρα να αποκτήσει μια εξειδικευμένη και πλήρη μορφή». Τοποθέτησε δηλαδή το δημοψήφισμα προς τον Ιανουάριο, στο τέλος όλης της διαδικασίας του κουρέματος και του νέου δανείου, ώστε να μην τεθεί υπό αμφισβήτηση ούτε η συμμετοχή στο ευρώ ούτε η συμφωνία της 26ης Οκτωβρίου.
Ανατροπή και παρασκήνιο
Οι εξελίξεις από εκείνο το σημείο και έπειτα είναι ραγδαίες.
1 Νοεμβρίου 2011, ώρα 01.28
Ο κ. Παπανδρέου ζητεί με e-mail απαντήσεις σε μια σειρά κρίσιμα θέματα, όπως τι θα συμβεί με τις διαπραγματεύσεις για το PSI ενώ εκκρεμεί το δημοψήφισμα, τι θα κάνει η κυβέρνηση αν χάσει το δημοψήφισμα, κ.ά. Ωρα 03.41 της ίδιας ημέρας. Ο κ. Βενιζέλος απαντά ηλεκτρονικά στον πρωθυπουργό: «Αν με είχες ενημερώσει πριν από την ΚΟ για την απόφασή σου να ανακοινώσεις την προσφυγή στη διαδικασία του δημοψηφίσματος, το πρώτο που θα σου έλεγα θα ήταν να ενημερώσεις προηγουμένως Μέρκελ, Σαρκοζί, Ρομπάι, Μπαρόζο, Γιούνκερ, Λαγκάρντ». Και πιο κάτω: «Κατά μείζονα λόγο δεν πρέπει να δημιουργηθεί καμία αμφιβολία ως προς τη θέση της χώρας στην ευρωζώνη και το ευρώ. Αυτή δεν εξαρτάται από το δημοψήφισμα».
Λίγο αργότερα ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης εισάγεται με έντονους πόνους στην κοιλιακή χώρα στην Κεντρική Κλινική που είναι κοντά στο σπίτι του - αμέσως κάποιοι έσπειραν την υποψία ότι η ασθένεια ήταν διπλωματική. Ο κ. Βενιζέλος όμως δεν είχε χρόνο να ασχοληθεί με τα κουτσομπολιά της Αθήνας. Εν μέσω ιατρικών εξετάσεων δέχεται από τις 6.30 το πρωί της Τρίτης (είμαστε ακόμη στην 1η Νοεμβρίου) διαδοχικά τηλεφωνήματα από τους κ.κ. Ρεν, Σόιμπλε, Γιούνκερ.
Το απόγευμα της ίδια ημέρας συνεδριάζει το Υπουργικό Συμβούλιο, αλλά και το ΚΥΣΕΑ που με εισήγηση του Π. Μπεγλίτη αντικαθιστά την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων. Είναι φανερό όμως ότι κάτι μεγαλύτερο υπάρχει στην ατμόσφαιρα.
Η συνεδρίαση που ξεκίνησε στις 8 το απόγευμα και ολοκληρώθηκε στις 3 τα ξημερώματα της Τετάρτης πραγματοποιήθηκε σε κλίμα μεγάλης έντασης. Οι υπουργοί Αννα Διαμαντοπούλου, Κ. Σκανδαλίδης, Α. Λοβέρδος,
Μιλτ. Παπαϊωάννου, Ι. Ραγκούσης τάχθηκαν ανοιχτά κατά του δημοψηφίσματος. Η συνεδρίαση σημαδεύθηκε από τον καβγά του
Σ. Ξυνίδη με τον κ. Ραγκούση, με τον πρώτο να ειρωνεύεται τις «μεταφυσικές ανησυχίες» του τότε υπουργού Υποδομών και να καλεί τους υπουργούς που διαφωνούν με το δημοψήφισμα να παραιτηθούν. Ο κ. Παπανδρέου, όπως είπε και στην εισήγησή του, θεωρούσε το δημοψήφισμα «μια ξεκάθαρη εντολή», μια ευκαιρία να μιλήσει ο λαός, προκειμένου να αποφευχθούν οι εκλογές και η χρεοκοπία. Τελικώς το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε ομόφωνα ότι το δημοψήφισμα θα έχει ένα ερώτημα το οποίο δεν θα αφορά τη συμμετοχή της Ελλάδας στην Ευρώπη και στο ευρώ.
Ωστόσο δεν ήταν μόνο οι υπουργοί που διαφωνούσαν. Κατά του δημοψηφίσματος τάχθηκαν όλα τα κόμματα με σκληρές δηλώσεις. Η ΝΔ χαρακτήριζε τον κ. Παπανδρέου «αδίστακτο και επικίνδυνο» επειδή «πέταξε σαν κέρμα στον αέρα την παραμονή της χώρας στην ΕΕ». Ο Αλ. Τσίπρας μιλούσε για έναν «πρωθυπουργό σε απελπιστική κατάσταση» και πρόσθετε ότι η πραγματική πτώχευση θα συμβεί πολύ προτού φτάσουμε στην κάλπη. Ο Φ. Κουβέληςεπέκρινε τις «ψευδώνυμες επιλογές» και ζητούσε πρόωρες εκλογές. Ο Γ. Καρατζαφέρηςεπέκρινε «το επισφράγισμα μιας τυχοδιωκτικής πολιτικής».
Τετάρτη, 2 Νοεμβρίου
Ο πρωθυπουργός ενημερώνει τηλεφωνικά το πρωί τον κ. Βενιζέλο ότι τους έχουν καλέσει το απόγευμα σε συνάντηση στις Κάννες με πρωτοβουλία των Μέρκελ - Σαρκοζί. Του λέει επίσης ότι έχει ζητηθεί να είναι παρόντες και οι υπουργοί Οικονομικών της Γερμανίας και της Γαλλίας.
Πρόσκληση στις Κάννες
Ο κ. Βενιζέλος ταξιδεύει με ιατρική άδεια συνοδευόμενος από τον γνωστό χειρουργό Χρ. Δερβένη. Περί τις 3 το απόγευμα η ελληνική αποστολή αναχωρεί με το κυβερνητικό αεροσκάφος από την Ελευσίνα. Εκτός από τους κ.κ. Παπανδρέου και Βενιζέλο, στην αποστολή μετέχουν οι Φ. Σαχινίδης, Γ. Ζανιάς, ο πρέσβης Δ. Παρασκευόπουλος(διευθυντής διπλωματικού γραφείου πρωθυπουργού), Ν. Ζιώγας (εξ απορρήτων συνεργάτης του κ. Παπανδρέου).
Η πτήση προς Νίκαια διήρκεσε περίπου μιάμιση ώρα. Στο διάστημα αυτό ο κ. Παρασκευόπουλος προειδοποιεί ότι η συνάντηση θα είναι πολύ δύσκολη. Ο αντιπρόεδρος και υπουργός Οικονομικών προβληματίζεται αν χρειάζεται να δώσουν στους ξένους κάποιο σημείωμα με τις ελληνικές θέσεις και ετοιμάζουν επί τόπου ένα σχέδιο μαζί με τον πρωθυπουργό. Ο κ. Βενιζέλος είχε και μια άκρως ανησυχητική συνομιλία με τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας Γ. Προβόπουλο, ο οποίος του τηλεφώνησε από τη Φρανκφούρτη, όπου μόλις είχε τελειώσει η έκτακτη άτυπη συνεδρίαση του Κεντρικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Τη συνεδρίαση συγκάλεσε ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ, τον τελευταίο μήνα της θητείας του προτού παραδώσει στον Μάριο Ντράγκι, προκειμένου να στείλει μέσω του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος ένα μήνυμα στην ελληνική κυβέρνηση. Η απειλή που διατυπώθηκε για τον κίνδυνο να σταματήσει η ροή χρηματοδότησης του ελληνικού συστήματος από ευρωπαϊκές πηγές αν διεξαγόταν το δημοψήφισμα δεν επιδεχόταν αμφισβήτηση.
Η προειδοποίηση Προβόπουλου
Ο κ. Προβόπουλος ενημέρωσε αμέσως τον κ. Βενιζέλο. «Τα πράγματα είναι ζόρικα. Θα βρείτε πολύ εχθρικό περιβάλλον στις Κάννες» τον προειδοποίησε. Εκείνος του είπε ότι θα τον κρατά ενήμερο και ο κεντρικός τραπεζίτης αποφάσισε να μείνει στη Φρανκφούρτη για κάθε ενδεχόμενο. Ολο το βράδυ καθόταν σε αναμμένα κάρβουνα, αλλά το τηλέφωνό του χτύπησε τα ξημερώματα. «Τα πράγματα ήταν πολύ χειρότερα από αυτά που μας είπες» του είπε ο κ. Βενιζέλος και του ζήτησε να επιστρέψει στην Αθήνα και να ετοιμάσει ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης. Πραγματικά ο κ. Προβόπουλος επιστρέφει στην Αθήνα και ετοιμάζει το σχέδιο με μια ομάδα έμπιστων συνεργατών που έχει συστήσει από την έναρξη της κρίσης.
Στη Νίκαια την ελληνική αποστολή υποδέχθηκε ο γενικός πρόξενος της χώρας μας στη Μασσαλία. Από εκεί μετέβησαν οδικώς στις Κάννες. Στην είσοδο του ξενοδοχείου τους έπεσαν άνω στον Πασκάλ Λαμί, τότε γενικό διευθυντή του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου και παλαιό συνεργάτη του Ζακ Ντελόρ, ο οποίος ήταν περίεργος να μάθει τι συμβαίνει.
Η κρίσιμη συνάντηση είχε προγραμματιστεί για τις 8 το βράδυ. Η ώρα ήταν ακόμη 16.30, οπότε ο κ. Παπανδρέου επέλεξε το γυμναστήριο του ξενοδοχείου και ο κ. Βενιζέλος την ανάπαυση στο δωμάτιό του, έπειτα από ένα διήμερο έντασης και αϋπνίας. Στις 7 το απόγευμα η ελληνική αποστολή συγκεντρώνεται στο σαλόνι του ξενοδοχείου όπου συμπίπτει με τη γερμανική αποστολή.
Μετακινούμενοι με διαφορετικά αυτοκίνητα, συναντώνται ξανά στο Palais de Congres, όπου διοργανώνεται και το κινηματογραφικό Φεστιβάλ των Καννών. Η γαλλική προεδρία των G-20 έχει προετοιμάσει αίθουσα για το επίσημο δείπνο.
Στο οβάλ τραπέζι, το οποίο θα φιλοξενήσει μια από τις πιο θυελλώδεις ευρωπαϊκές συσκέψεις και σίγουρα την πιο μυστικοπαθή, προβλέπονται θέσεις μόνο για τους κ.κ. Παπανδρέου και Βενιζέλο. Πίσω τους υπάρχει μόνο μία θέση συνοδού. Τελικώς παραχωρείται στην ελληνική αποστολή και μια δεύτερη θέση, οπότε βολεύονται σε αυτές οι κ.κ. Ζανιάς και Σαχινίδης. Ωσπου να συγκεντρωθούν όλοι γύρω από το τραπέζι η ατμόσφαιρα είναι ενοχλητικά αμήχανη.
Η οργή του Σαρκοζί και το τελεσίγραφο
Εν τέλει προσέρχοναι όλοι οι προσκεκλημένοι. Ακόμη και η ταξιθεσία αυτής της συνάντησης έχει τη σημειολογία της. Από τη μία πλευρά κάθεται ο κ. Σαρκοζί, με δεξιά του την κυρία Μέρκελ και αριστερά τον γάλλο υπουργό Εξωτερικών Αλέν Ζιπέ και τον υπουργό Οικονομικών Φρανσουά Μπαρουέν. Δίπλα του κάθεται η Κριστίν Λαγκάρντ και μετά οι Ολι Ρεν, Ζοζέ-Μανουέλ Μπαρόζο, Χέρμαν βαν Ρομπάι. Δίπλα στον κ. Ρομπάι βρίσκεται η θέση του κ. Παπανδρέου, ο οποίος είναι έτσι απέναντι από τον κ. Σαρκοζί. Η κυρία Μέρκελ έχει δίπλα της τον κ. Σόιμπλε και έναν εκπρόσωπο της ΕΚΤ. Ο κ. Βενιζέλος κάθεται απέναντι από την κυρία Μέρκελ, ανάμεσα στον έλληνα πρωθυπουργό και στον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ.
Η συνεδρίαση ξεκίνησε με τον πρόεδρο Σαρκοζί να επιλέγει ως γλώσσα επικοινωνίας τα γαλλικά, την καγκελάριο Μέρκελ τα γερμανικά - υπήρχε ταυτόχρονη διερμηνεία - και όλους τους άλλους να μιλούν αγγλικά.
Ο κ. Σαρκοζί έθεσε χωρίς περιστροφές το θέμα του δημοψηφίσματος, τονίζοντας σε ιδιαίτερα έντονο ύφος ότι θεωρεί τον εαυτό του «ευτελισμένο και προσβεβλημένο». Ελεγε ότι αγωνίστηκε για να βοηθήσει την Ελλάδα και τώρα βρίσκεται ξαφνικά αντιμέτωπος με μια πρόταση για δημοψήφισμα που προκαλεί τεράστια αβεβαιότητα σε όλη την ευρωζώνη, με αρνητικές επιπτώσεις όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε πολλές χώρες, αρχής γενομένης από την Ιταλία. Και όλοι γνώριζαν ότι η Ιταλία ήταν πολύ μεγάλη για να σωθεί. Η κυρία Μέρκελ συμφωνούσε μαζί του αλλά χρησιμοποιούσε ηπιότερες εκφράσεις. Ο κ. Παπανδρέου επιχειρούσε να εξηγήσει την κατάσταση στην Ελλάδα και το ευεργετικό αποτέλεσμα που θα είχε, κατά τη γνώμη του, το δημοψήφισμα. Περιέγραφε την εκρηκτική κατάσταση στην κοινωνία, την απουσία συναίνεσης που καθιστούσε ουσιαστικά αδύνατη την επικύρωση της Συμφωνίας των Βρυξελλών από τη Βουλή και επέμενε ότι με το δημοψήφισμα θα αναγκαζόταν η αντιπολίτευση, και ιδίως ο κ. Σαμαράς, να πάρει καθαρή θέση για το πρόγραμμα σωτηρίας. Ο κ. Βενιζέλος προσπαθούσε να ενισχύσει την επιχειρηματολογία του. Η ένταση ήταν τόσο μεγάλη που τα πιάτα έρχονταν και έφευγαν χωρίς να αγγίζει κανείς το φαγητό.
Ο γάλλος πρόεδρος έθεσε και εκ μέρους της κυρίας Μέρκελ το δίλημμα: Ανάκληση του δημοψηφίσματος ή άμεση διεξαγωγή δημοψηφίσματος με μόνο ερώτημα ναι ή όχι στη συμμετοχή της χώρας στο ευρώ. Οτιδήποτε άλλο, είπε, δημιουργεί επικίνδυνη νομισματική κατάσταση στην ευρωζώνη. Η καγκελάριος αναφέρεται στο γεγονός ότι όλη η αντιπολίτευση στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της ΝΔ, είναι εναντίον της κυβερνητικής πολιτικής. Οι υπόλοιποι μετέχουν ελάχιστα στη συζήτηση.
Την επόµενη ηµέρα ο γάλλος δηµοσιογράφος Ζαν Κατρεµέρ ανακοίνωσε στο Τwitter ότι ο κ. Παπανδρέου είπε στους εταίρους του ότι επέλεξε το δηµοψήφισµα για να αποτρέψει τον κίνδυνο πραξικοπήµατος. Συνεργάτες του τότε πρωθυπουργού διέψευσαν την είδηση, ωστόσο δηµοσιογράφοι που παρακολουθούσαν τις άτυπες ενηµερώσεις στις Κάννες επιβεβαίωναν τη σχετική διαρροή. Διάψευση υπήρξε επίσης και για τα «γαλλικά» του κ. Σαρκοζί προς τον κ. Παπανδρέου. Ωστόσο τη φράση «You are a f...ing psycho» (Είσαι ένας γ... ψυχοπαθής) και την περιγραφή ενός έξαλλου Σαρκοζί που πατώντας με το ένα του πόδι στην καρέκλα προσπάθησε να ανεβεί στο τραπέζι μεταφέρει στο βιβλίο του «Το δίλημμα» και ο πρώην πρωθυπουργός της Ισπανίας Χοσέ Λουίς Θαπατέρο, παρότι δεν παρίστατο στη συνάντηση. Τέτοιου μεγέθους ήταν η εντύπωση που άφησαν πίσω τους οι Κάννες.
Στη λήξη της επίμαχης συνεδρίασης Σαρκοζί και Μέρκελ ζητούν από τον κ. Γιούνκερ να παραμείνει στις Κάννες και μαζί με τους κ.κ. Σόιμπλε και Βενιζέλο να προετοιμάσουν σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα το σενάριο μιας πιθανής εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ, εφόσον θα διεξαχθεί δημοψήφισμα με ερώτημα την παραμονή ή όχι στο ευρώ. Ο κ. Βενιζέλος αρνείται να συνεργαστεί, επισημαίνοντας ότι τέτοιο ερώτημα και τέτοιο σενάριο δεν είναι υπαρκτά. Την κατάσταση σώζει ο κ. Γιούνκερ, ο οποίος δηλώνει ότι δεν θα παραμείνει στις Κάννες και επικαλείται κυβερνητικές υποχρεώσεις στο Λουξεμβούργο και το γεγονός ότι δεν ήταν καλεσμένος στη σύνοδο των G-20. Το δείπνο τελειώνει σε πολύ βαρύ κλίμα.
Προτού αποχωρήσουν από την αίθουσα οι παριστάμενοι αντάλλαξαν τις τυπικές χειραψίες αποχαιρετισμού. Οι περισσότεροι εξέφρασαν ανοιχτά την αγωνία και την ελπίδα να μην μπει η Ελλάδα σε περιπέτεια με άμεσο κίνδυνο εξόδου από το ευρώ. Δεν ανησυχούσαν τόσο για ένα ενδεχομένως αρνητικό αποτέλεσμα αλλά θεωρούσαν ότι καθ' οδόν προς το δημοψήφισμα θα υπήρχαν χρηματοοικονομικές αντιδράσεις διεθνώς και πιθανόν κατάρρευση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος από τη μαζική απόσυρση καταθέσεων.
Πηγές που είναι σε θέση να γνωρίζουν από πρώτο χέρι τα πράγματα τονίζουν ότι δεν βγάζει νόημα η ιδιαίτερη αναφορά του πρόσφατου δημοσιεύματος των «FT» στον κ. Μπαρόζο και στην προτροπή του στον κ. Βενιζέλο να σκοτώσουν το δημοψήφισμα. Η κοινή πεποίθηση όλων των ξένων συμμετεχόντων, σημειώνουν, ήταν ότι το πιο απλό και ασφαλές ήταν να αποφευχθεί το δημοψήφισμα.
Ακολούθησαν οι δηλώσεις της κυρίας Μέρκελ και του κ. Σαρκοζί στις κάμερες. «Θέλουμε η Ελλάδα να παραμείνει στην Ευρώπη, αλλά υπάρχει η μονομερής απόφαση για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Η 6η δόση μπορεί να πληρωθεί μόνο αν η Ελλάδα εκπληρώσει το σύνολο των αποφάσεων που απορρέουν από τη συμφωνία της τελευταίας Συνόδου Κορυφής» τόνισε η καγκελάριος. Επιπλέον ανακοίνωσε το ερώτημα του δημοψηφίσματος: « Η Ελλάδα θέλει να παραμείνει στην ευρωζώνη ή όχι;». Εξίσου σκληρές ήταν οι δηλώσεις Σαρκοζί, ο οποίος επανέλαβε με τις ίδιες ακριβώς λέξεις το ερώτημα του δημοψηφίσματος. Το γαλλογερμανικό τελεσίγραφο, το οποίο προσδιόριζε και τον χρόνο διεξαγωγής του δημοψηφίσματος, στις αρχές Δεκεμβρίου, προκάλεσε ρίγη ανατριχίλας στον πολιτικό κόσμο της Ελλάδας εξαιτίας της ωμότητας της παρέμβασης.
Η ανακοίνωση Παπανδρέου
Την ώρα που γίνονταν οι παραπάνω δηλώσεις ο κ. Παπανδρέου καθόταν σε ένα τραπεζάκι στο συνεδριακό κέντρο και συνέτασσε τη δική του δήλωση. Η τηλεόραση που υπήρχε στον χώρο μετέδιδε μόνο στα γαλλικά και ο πρωθυπουργός, που δεν γνωρίζει τη γλώσσα, αγνόησε την πρόταση του αντιπροέδρου του να μην κάνει δηλώσεις προτού ακούσει τι θα πουν Μέρκελ και Σαρκοζί. Οι κ.κ. Βενιζέλος και Παρασκευόπουλος προσπαθούσαν να ακούσουν τις δηλώσεις των δύο ηγετών όσο ο κ. Παπανδρέου συνέχιζε να γράφει τη δήλωσή του. Λίγα λεπτά αργότερα ανακοινώνει στα διεθνή μέσα ενημέρωσης: «Είμαστε μέλη της ευρωζώνης, αλλά ως μέλη έχουμε και δικαιώματα και υποχρεώσεις. Προτείναμε να αποφασίσει δημοκρατικά ο ελληνικός λαός μέσω δημοψηφίσματος την κύρωση της συμφωνίας. Θεωρώ ότι ο ελληνικός λαός έχει τη σοφία και τη γνώση να πάρει τις σωστές αποφάσεις που θα εγγυηθούν τη σταθερή συμμετοχή της χώρας μας στην ευρωζώνη». Στην Αθήνα επικρατεί πλήρης σύγχυση. Το δημοψήφισμα θα αφορά την κύρωση της συμφωνίας ή την παραμονή της χώρας στην ευρωζώνη;
Η ελληνική αποστολή αναχωρεί οδικώς πάλι για τη Νίκαια. Ο κ. Παπανδρέου εκπλήσσει τους συνταξιδιώτες του με τη διαπίστωση: «Νομίζω ότι τα πράγματα πήγαν καλά». Στο κυβερνητικό αεροσκάφος, στην πτήση της επιστροφής, ο κ. Βενιζέλος ζητεί από τον πρωθυπουργό να επικοινωνήσει με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, για να συγκληθεί συνάντηση των αρχηγών των κομμάτων νωρίς το πρωί ώστε να προκύψει από αυτήν η ανάκληση της ιδέας για δημοψήφισμα. Προτείνει να τηλεφωνήσουν στον κ. Μπίκα από το αεροπλάνο ώστε να κινητοποιηθεί ο κ. Παπούλιας. Η πρότασή του δεν απορρίπτεται αλλά ούτε εφαρμόζεται. Ο κ. Βενιζέλος επιμένει. Λέει στον κ. Παπανδρέου ότι ως υπουργός των Οικονομικών πρέπει να κάνει μια δήλωση για την προστασία του τραπεζικού συστήματος και την αποφυγή τυχόν πανικού. Ο πρωθυπουργός έδειξε να δυσφορεί αλλά δεν είπε τίποτε.
Η δήλωση του κ. Βενιζέλου έγινε στις 5 το πρωί, αμέσως μετά την προσγείωση. «Η θέση της Ελλάδας μέσα στο ευρώ είναι μια ιστορική κατάκτηση της χώρας που δεν μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση. Το κεκτημένο αυτό του ελληνικού λαού δεν μπορεί να εξαρτηθεί από τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος», επισήμανε. Οι φράσεις αυτές θεωρήθηκαν η ταφόπλακα του δημοψηφίσματος. Αργότερα δέχθηκε τηλεφώνημα από τον κ. Παπανδρέου. «Με άδειασες!» τον κατηγόρησε. «Μια μέρα θα με ευγνωμονείς» του απάντησε εκείνος.
Η πλευρά Παπανδρέου επιμένει ότι ο πρωθυπουργός είχε ενημερώσει εγκαίρως τους Γάλλους και τους Γερμανούς για τις προθέσεις του και ότι στις Κάννες βίωσε μια διπλή προδοσία, από τους ξένους ηγέτες αλλά και από τον κ. Βενιζέλο, από τον οποίο, όπως λένε συνεργάτες του πρώην πρωθυπουργού, δεν περίμενε να κάνει δήλωση κατά του δημοψηφίσματος. «Αποκλείεται να το κάνει αυτό ο Βαγγέλης» μεταδίδουν ότι τους έλεγε. Ολόκληρη η αφήγηση της πλευράς Παπανδρέου βρίσκεται σε ανάρτηση με τον τίτλο «Εναν χρόνο πριν... Για να μην ξεχνιόμαστε» στον ιστότοπο smartpost. Παρά τα όσα λέγονται εκ των υστέρων, η κοινή πεποίθηση είναι ότι ένα δημοψήφισμα που θα αφορούσε το νόμισμα θα προκαλούσε bank run και κατάρρευση της οικονομίας, με την αναγγελία του και μόνο. Στο υπουργικό συμβούλιο της 3ης Νοεμβρίου ο κ. Παπανδρέου επισημαίνει «Βεβαίως, δεν θα μπορούσαμε ποτέ εμείς να βάλουμε ως θέμα – το είπε και ο Βαγγέλης Βενιζέλος νωρίτερα – το θέμα της θέσης μας στο ευρώ. Είναι αυτονόητο το θέμα της συμμετοχής μας στο ευρώ – νομίζω ότι θα ήταν μάλλον αστείο. Όμως, εάν δεν ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις μας, το θέμα του ευρώ εκ των πραγμάτων είναι επί τάπητος. Εμείς, θα βάζαμε ως ερώτημα ακριβώς τη συμφωνία της 26ης Οκτωβρίου. Ένα ευεργετικό πακέτο, με πολλά θετικά και, βεβαίως, με τις υποχρεώσεις που το συνοδεύουν».
Η «ανταρσία» στο ΠαΣοΚ
Το πρωί της Πέμπτης 3 Νοεμβρίου οι βουλευτές του ΠαΣοΚ Βάσω Παπανδρέου, Σούλα Μερεντίτη, Πυθ. Βαρδίκος, Κ. Καρτάλης, Π. Κουκουλόπουλος, Μ. Ανδρουλάκης, Κ. Γείτονας, Δ. Καρύδης, Δ. Λιτζέρης, η αναπληρώτρια υπουργός Παιδείας Φώφη Γεννηματά, ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών Π. Οικονόμου και η υφυπουργός Παιδείας Εύη Χριστοφιλοπούλου δηλώνουν δημοσίως αντίθετοι με το δημοψήφισμα.
Ο κ. Παπανδρέου συγκαλεί εκτάκτως το Υπουργικό Συμβούλιο, αλλά καθυστερεί επί ώρες να εμφανιστεί, καθώς συνεχίζει με τον κ. Σαμαρά τη διαπραγμάτευση που είχαν αρχίσει τις πρώτες ημέρες του Ιουνίου για κυβέρνηση συνεργασίας με άλλον πρωθυπουργό. Την ίδια ώρα με αντικείμενο την ανάληψη κοινής πρωτοβουλίας για την προώθηση κυβέρνησης συνεργασίας συναντώνταν στο γραφείο του προέδρου της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής Ντίνου Βρεττού, η Βάσω Παπανδρέου και οι βουλευτές της ΝΔ Άρης Σπηλιωτόπουλος, Κωστής Χατζηδάκης, Κυριάκος Μητσοτάκης, Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης και Ευάγγελος Αντώναρος.
Εν τέλει ο κ. Παπανδρέου εμφανίζεται και ανακοινώνει με ικανοποίηση τη συμφωνία στην οποία μετέχει τελικά και ο Γ. Καρατζαφέρης. Επισήμως μεταδίδεται μόνο η ομιλία του, στην οποία προτείνει να συσταθεί μια επιτροπή για να συζητήσει με τη ΝΔ, στην οποία από το ΠαΣοΚ θα μετείχαν οι Ν. Αθανασάκης και Δ. Ρέππας.
Στη Βουλή τα πηγαδάκια έχουν πάρει φωτιά και οι συζητήσεις περιστρέφονται γύρω από το ενδεχόμενο σχηματισμού κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας. Το απόγευμα συγκαλείται η ΚΟ του ΠαΣοΚ σε ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα. Η Βάσω Παπανδρέου απευθυνόμενη στον πρωθυπουργό λέει τη διάσημη φράση «είστε εκτός τόπου και χρόνου» και ζητεί κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας. Η Αννα Διαμαντοπούλου όρθια, χωρίς μικρόφωνο, του ζητεί να ενημερώσει τους βουλευτές ότι το Υπουργικό Συμβούλιο κατέληξε στην απόφαση για τον σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας, απορρίπτοντας εκλογές και δημοψήφισμα.
Παράλληλα στη Βουλή διεξάγεται συζήτηση για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση. Το ΠαΣοΚ έχει 154 βουλευτές και τουλάχιστον έξι (Εύα Καϊλή, Μιλένα Αποστολάκη, Σοφία Γιαννακά, Δ. Λιντζέρης, Ελενα Παναρίτη, Βάσω Παπανδρέου) απειλούν να καταψηφίσουν, αλλά τελικώς η διαδικασία ολοκληρώνεται με 153 ψήφους υπέρ της κυβέρνησης - η κυρία Αποστολάκη απουσίαζε από την ψηφοφορία. Το βράδυ της Παρασκευής ο κ. Παπανδρέου εκφωνεί την τελευταία του ομιλία στη Βουλή ως πρωθυπουργός και επιμένει στο δημοψήφισμα. «Είναι περίεργο που όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης ήταν απέναντι. Η προσφυγή στην άμεση Δημοκρατία, μια συνταγματική πρόβλεψη της Δημοκρατίας μας, θεωρείται από κάποιους τυχοδιωκτισμός. Τι φοβόντουσαν; Αν φοβόντουσαν ότι θα απέρριπτε ο λαός τη συμφωνία, τότε θα έπρεπε οι ίδιοι να θέλουν να την ψηφίσουν στη Βουλή. Κάτι που δεν δήλωναν όμως τουλάχιστον μέχρι χθες» λέει. Επιπλέον ανακοινώνει τη συνάντησή του με τον κ. Παπούλια και επισημαίνει ότι «εμείς συγκροτημένα, τα κόμματα που θα συνεργαστούμε, δεν μπορούμε να αφήσουμε να σχηματιστεί μια κυβέρνηση αδιαφάνειας ή μοιρασιάς της εξουσίας, ενός πλιάτσικου, από ένα κατεστημένο που αργοπεθαίνει».
Το Σάββατο 5 Νοεμβρίου ο κ. Παπανδρέου επισκέπτεται το Προεδρικό Μέγαρο και ξεκινά η διαδικασία επιλογής πρωθυπουργού, με τον ίδιο να έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων. Αρχικά προτείνει την Ελσα Παπαδημητρίου, έπειτα σκέπτεται ονόματα όπως του Ν. Διαμαντούρου και του Π. Ρουμελιώτη.
Στο γραφείο του αντιπροέδρου της κυβέρνησης στη Ζαλοκώστα (6 Νοεμβρίου) συσκέπτονται οι κ.κ. Βενιζέλος και Σανιχίδης με την αντιπροσωπεία της ΝΔ στην οποία συμμετείχαν οι κ.κ. Χρ. Λαζαρίδης, Δ. Σταμάτης και Χρ. Σταϊκούρας για την οριστικοποίηση της συμφωνίας. Την επόμενη ημέρα ενώ ακόμη δεν έχει επιλεγεί πρωθυπουργός, ο κ. Βενιζέλος μεταβαίνει σε προγραμματισμένη συνεδρίαση του Eurogroup. Στο περιθώριο της συνεδρίασης τον πλησιάζουν χωριστά ο κ. Γιούνκερ και ο κ. Ρεν και του λένε το ίδιο πράγμα: «Μην επιλέξετε Παπαδήμο». Οι επιφυλάξεις τους αφορούν αφενός το γεγονός ότι κάποιοι τον συνέδεαν - αδίκως - με τον «εξωραϊσμό» των δημοσιονομικών στοιχείων της Ελλάδας εν όψει της ένταξης στην ΟΝΕ, όταν ήταν διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, αφετέρου επειδή είχε ταχθεί με άρθρο του κατά του κουρέματος του χρέους με την επιχειρηματολογία της ΕΚΤ, προτού αυτή αλλάξει τελικά θέση.
Ο κ. Βενιζέλος επιστρέφει στην Αθήνα και ενημερώνει τον πρωθυπουργό ο οποίος του λέει ότι ούτε εκείνος θέλει Παπαδήμο επειδή είναι τραπεζίτης. Ο κ. Παπανδρέου είχε παράλληλα προτείνει για πρωθυπουργοποίηση του κ. Κακλαμάνη. Ο πρώην πρόεδρος της Βουλής πραγματοποιεί μυστική συνάντηση με τον κ. Σαμαρά στο σπίτι του στην οδό Μουρούζη και στη συνέχεια απορρίπτει την τιμητική πρόταση επικαλούμενος την άρνηση του προέδρου της ΝΔ να ορίσει υφυπουργό Οικονομικών τον Χρ. Σταϊκούρα προτιμώντας τον Μουρμούρα. Είναι προφανές ότι αυτή είναι απλώς η αφορμή. Ο κ. Κακλαμάνης με δήλωσή του την Πέμπτη αποκαλύπτει ότι ο κ. Σαμαράς «δεν είχε ως φαίνεται κατανοήσει ότι το κόμμα του και αυτός θα έπρεπε να αποδεχθούν χωρίς αστερίσκους τις ευθύνες από την πλήρη συμμετοχή και στήριξη αυτής της κυβέρνησης» και ότι ο ίδιος δεν κατάφερε να τον πείσει ότι δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα και κυβέρνηση και αντιπολίτευση.
Η πρόταση πρωθυπουργοποίησης στον Βενιζέλο
Ο κ. Παπανδρέου συνεχίζει το ψάξιμο. Καλεί αργά το βράδυ υπουργική σύσκεψη στη Βουλή και ρωτά τους παρισταμένους αν έχουν καμιά ιδέα για πρωθυπουργό. Προτείνεται ο
Ι. Κουκιάδης, τον οποίο καλεί στην Αθήνα αλλά τον ξεχνάει. Ο Πρωθυπουργός ανακοινώνει το όνομα του κ. Πετσάλνικου και ξεκινά για το Προεδρικό Μέγαρο μέσα σε ορυμαγδό αντιδράσεων. Από το Προεδρικό Μέγαρο ο κ. Παπανδρέου τηλεφωνεί στον κ. Βενιζέλο ο οποίος εκείνη τη στιγμή βρίσκεται στο γραφείο του μαζί με τον κ. Σκανδαλίδη. «Τελικώς δεν μπορώ να κάνω τον Πετσάλνικο πρωθυπουργό» του λέει. Και πετάει τη βόμβα: «Θα προτείνω για πρωθυπουργό εσένα». Αμέσως μετά τηλεφωνεί ο κ. Ρέππας για συγχαρητήρια αλλά προσθέτει «είναι προφανές ότι θα παραμείνει πρόεδρος του ΠαΣοΚ κι εσύ θα τον στηρίξεις». Ο κ. Βενιζέλος του απαντά «Τι είναι αυτά που λέτε! Εδώ καιγόμαστε!».
Τελικά ο κ. Παπανδρέου - μετά και την παρέμβαση του κ. Καρατζαφέρη - επιλέγει τον Λ. Παπαδήμο, όχι γιατί του τον πρότεινε ο κ. Μπαρόζο, όπως γράφτηκε, αλλά επειδή συμφώνησε με πολύ κοντινούς του ανθρώπους, όπως ο Μ. Παπαϊωάννου, που πίστευαν στη λύση Παπαδήμου. Υψηλά ιστάμενοι παράγοντες των Βρυξελλών σχολιάζουν ότι ο κ. Παπαδήμος δεν ήταν επιθυμία των Βρυξελλών και θεωρούν αστείο το σενάριο ότι ο κ. Μπαρόζο επέβαλε τον κ. Παπαδήμο στον κ. Παπανδρέου.
Ο Παπαδήμος όλο το διάστημα των διαβουλεύσεων βρισκόταν στην Αθήνα σε επαφή με κυβερνητικά στελέχη όπως ο Μ. Παπαϊωάννου αλλά και με πολιτικούς όπως οι Κ. Λαλιώτης, Π. Ευθυμίου και Αλ. Παπαδόπουλος. Δημόσια στήριξη είχε και από τον Ι. Ραγκούση και την Αννα Διαμαντοπούλου.
Ο Ευ. Βενιζέλος μετά την πρόταση που δέχθηκε από τον Παπανδρέου για να γίνει πρωθυπουργός επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον Παπαδήμο. Τον ρώτησε αν είναι πράγματι πρόθυμος να αναλάβει εκείνος την πρωθυπουργία επειδή είχε ταχθεί λίγες ημέρες πριν με άρθρο του στους «FT» (που αναδημοσιεύθηκε στο «Βήμα») κατά του «κουρέματος» του χρέους. Δηλαδή, κατά της βασικής αποστολής της νέας κυβέρνησης. Ο Παπαδήμος άφησε να εννοηθεί ότι θα δεχόταν. Επιπλέον, σημαίνοντες παράγοντες είχαν εκείνο το διάστημα επικοινωνία με την Κομισιόν για να μάθουν αν είναι συνολικά αρνητική η θέση της για τον Παπαδήμο έχοντας πληροφορηθεί τις αντιρρήσεις του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και του Ολι Ρεν. Η απάντηση που έλαβαν ήταν ότι η Κομισιόν δεν είχε αρνητική θέση.
Τίποτα όμως δεν ήταν τόσο καθοριστικό όσο το τηλεφώνημα του Σαμαρά στον Παπαδήμο. Ο πρόεδρος της ΝΔ ήθελε να μάθει τι όρους έθετε, όπως του είχε πει ο Παπανδρέου, για να αποδεχθεί την πρωθυπουργία στην κυβέρνηση συνεργασίας. Εκείνος, έκπληκτος, του απάντησε ότι δεν έθετε κανέναν όρο. Ο δρόμος για την πρώτη κυβέρνηση συνεργασίας στη μεταπολιτευτική Ελλάδα είχε ανοίξει.
