Η έννοια της λαϊκής Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης

του Χρήστου Λυντέρη - Δικηγόρου, διδάκτορα Νομικής Πανεπιστημίου Αθηνών

Ως Λαϊκή Συντακτική Εθνοσυνέλευση νοείται η θέσπιση Συντάγματος από το λαό ή, πάντως, με την άμεση συμμετοχή του. Απεναντίας , εάν στην θέσπιση του νέου Συντάγματος δεν συμμετέχει άμεσα ο λαός αλλά το Σύνταγμα θεσπίζεται ή αναθεωρείται αποκλειστικά από αντιπροσώπους, γίνεται λόγος για Συντακτική ή Αναθεωρητική βουλή αντίστοιχα.
Στην περίπτωση της λαϊκής Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης ο λαός είναι δυνατόν να συμμετέχει, είτε κατά την τελική επικύρωση, είτε ακόμη και κατά την κατάρτιση του σχεδίου Συντάγματος.
 Βασικότερη -αλλά και  απλούστερη- μορφή συμμετοχής του λαού στην θέσπιση Συντάγματος αποτελεί η συμμετοχή του μέσω δημοψηφίσματος αποκλειστικά και μόνο κατά το στάδιο της επικύρωσής του. Στην περίπτωση αυτή οι πολίτες  ψηφίζουν εάν αποδέχονται ή όχι ως σύνολο σχέδιο Συντάγματος το οποίο έχει προηγουμένως καταρτισθεί από βουλή ή συντακτική επιτροπή. Ακολούθως, η διαδικασία εμφανίζεται ως εξής:

• 1^ο Στάδιο: Εκλογή βουλής ή επιτροπής με αρμοδιότητα την κατάρτιση σχεδίου Συντάγματος.
• 2^ο Στάδιο: Διενέργεια δημοψηφίσματος με θέμα την επικύρωση του σχεδίου Συντάγματος που κατά τα ανωτέρω καταρτίσθηκε .
• 
  

(Παραδείγματα: Υποχρεωτική επικύρωση του σχεδίου Συντάγματος με δημοψήφισμα προβλέπουν τα Συντάγματα της Γαλλίας, ή της Ισπανίας, ενώ δυνατότητα προσφυγής σε δημοψήφισμα για την επικύρωση του νέου Συντάγματος προβλέπει το Σύνταγμα της Ιταλίας.)
Ακόμη πιο ενεργό μορφή συμμετοχής του λαού στην θέσπιση Συντάγματος αποτελεί η περίπτωση όπου οι πολίτες συμμετέχουν αποφασιστικά, όχι μόνο κατά την τελική επικύρωσή του μέσω δημοψηφίσματος , αλλά και κατά την κατάρτιση του ίδιου του σχεδίου συντάγματος, αποφασίζοντας μέσω ενός πρώτου δημοψηφίσματος για την ανάγκη θέσπισης νέου Συντάγματος και την κατεύθυνση της αλλαγής.
Η διαδικασία στην περίπτωση αυτή είναι προφανώς πιο σύνθετη:

• 1^ο Στάδιο: Κατάθεση προτάσεων περί αλλαγής Συντάγματος.
• 2^ο Στάδιο: Διενέργεια δημοψηφίσματος επί των προτάσεων που κατατέθηκαν, ώστε να αποφασιστεί εάν θα αλλάξει το Σύνταγμα και προς ποια κατεύθυνση.
• 3^ο Στάδιο: (Σε περίπτωση που αποφασιστεί η ανάγκη αλλαγής του Συντάγματος): Εκλογή βουλής ή επιτροπής η οποία θα αναλάβει να εκπονήσει σχέδιο συντάγματος σύμφωνα με την πρόταση που κατατέθηκε.
• 4^ο Στάδιο : Διάστημα δημόσιας διαβούλευσης επί του σχεδίου.
• 5^ο Στάδιο: Τελικό δημοψήφισμα περί της εγκρίσεώς του.

(Παράδειγμα: Συμμέτοχή των πολιτών τόσο κατά την κατάρτιση όσο και κατά την επικύρωση του σχεδίου Συντάγματος προβλέπει το Σύνταγμα της Ελβετίας).
Εξάλλου, ιδιαίτερη περίπτωση συμμετοχής του λαού στην θέσπιση νέου Συντάγματος αποτελεί το πρόσφατο παράδειγμα της Ισλανδίας, όπου οι πολίτες συμμετείχαν μαζικά, μέσω ενός πρωτοφανούς στα παγκόσμια χρονικά συστήματος δημόσιας διαβούλευσης, στην κατάρτιση του σχεδίου νέου Συντάγματος, το οποίο εν συνεχεία ενέκριναν με δημοψήφισμα. Ωστόσο, τυπικά η συμμετοχή τους στην θέσπιση του Συντάγματος δεν έχει αποφασιστικό αλλά συμβουλευτικό χαρακτήρα, δεδομένου ότι η τελική επικύρωση ανήκει στην αρμοδιότητα της Βουλής. Ειδικότερα, η διαδικασία στην Ισλανδία  μέχρι σήμερα είχε ως εξής:

• 1^ο Στάδιο: Η Βουλή διαπίστωσε την ανάγκη αλλαγής του Συντάγματος προς την κατεύθυνση 8 αξόνων (θεμελιώδεις αρχές, οργάνωση και διάκριση νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας, αρμοδιότητες Προέδρου της Δημοκρατίας, ανεξαρτησία δικαιοσύνης, εκλογικό σύστημα, δημοκρατική δημόσια συμμετοχή μέσω δημοψηφισμάτων, μεταφορά δημόσιας εξουσίας σε διεθνείς οργανισμούς και περιβαλλοντικά θέματα)  και ψήφισε νόμο βάσει του οποίου προβλεπόταν η ad hoc δημιουργία 25μελούς Συνταγματικής Συνέλευσης με αρμοδιότητα την εκπόνηση σχεδίου Συντάγματος βασιζόμενου στους ανωτέρω άξονες και όποιους άλλους εκείνη θα έκρινε σκόπιμο  να προσθέσει (Ιούνιος 2010).
• 2^ο Στάδιο: Διοργάνωση μονοήμερου «Εθνικού Φόρουμ» 1.000 πολιτών για να εμπλουτίσει με προτάσεις το έργο της Συνταγματικής Συνέλευσης (Οκτώβριος 2010). 3^ο Στάδιο: Εκλογές με μυστική και καθολική ψηφοφορία και ενιαίο ψηφοδέλτιο για την ανάδειξη των μελών της 25μελούς Συνταγματικής Συνέλευσης (Νοέμβριος 2010). (Παρά το γεγονός ότι οι εκλογές ακυρώθηκαν από το Ανώτατο Δικαστήριο τον Ιανουάριο 2011, η Βουλή, για να μην χαθεί άλλος χρόνος, συνέστησε Συνταγματικό Συμβούλιο ορίζοντας ως μέλη του εκείνους που εξελέγησαν ως μέλη της Συνταγματικής Συνέλευσης).
• 4^ο Στάδιο: Συγκρότηση του Συνταγματικού Συμβουλίου (Απρίλιος 2011). Το Συνταγματικό Συμβούλιο χωρίζεται σε τρεις ομάδες εργασίας και αρχίζει να εκπονεί σχέδιο συντάγματος, θέτοντάς το παράλληλα σε δημόσια διαβούλευση .
• 5^ο Στάδιο: Μετά την ολοκλήρωσή του το σχέδιο νέου Συντάγματος τίθεται σε συμβουλευτικό δημοψήφισμα  και εγκρίνεται (Οκτώβριος 2012).
• 6^ο Στάδιο: Τελική έγκριση του νέου Συντάγματος της χώρας από την Βουλή (εκκρεμεί).

Στην Ελλάδα, με εξαίρεση τις περιπτώσεις των Συνταγμάτων του 1925 και του 1975 όπου οι πολίτες απεφάνθησαν με δημοψήφισμα μόνο περί της μορφής του πολιτεύματος και όχι επί του συνόλου του εκάστοτε σχεδίου Συντάγματος, όλα τα Συντάγματα μέχρι σήμερα θεσπίστηκαν αποκλειστικά από αντιπροσώπους (συντακτική ή αναθεωρητική βουλή) και ουδέποτε από τον λαό. Δυνατότητα προσφυγής σε δημοψήφισμα για την επικύρωση της αναθεώρησής τους προέβλεπαν μόνο τα Συντάγματα του 1925 και του 1927, αλλά και αυτή δεν εφαρμόσθηκε ποτέ, δεδομένου άλλωστε ότι το Σύνταγμα του 1927 ουσιαστικά καταλύθηκε με το πραξικόπημα του 1935.
Σήμερα, το αίτημα για λαϊκή Συντακτική Εθνοσυνέλευση συμβαδίζει απολύτως με την συνειδητοποίηση ότι μοναδική διέξοδο από την κρίση παρέχει η αναγέννηση της χώρας μέσα από την εκ βάθρων αναδημιουργία ολόκληρου του πολιτικού συστήματος. Σε αυτή την «κοσμογονική» διαδικασία να ξαναχτίσουμε την χώρα μας οι πολίτες πρέπει να έχουν αποφασιστικό ρόλο, όχι μόνο κατά την τελική επικύρωση με δημοψήφισμα, αλλά και κατά την κατάρτιση του σχεδίου Συντάγματος αποφασίζοντας με ένα πρώτο δημοψήφισμα την ανάγκη και τους άξονες της αλλαγής και συμμετέχοντας σε ανοικτή δημόσια διαβούλευση περί του σχεδίου που θα καταρτίσει ad hoc εκλεγείσα βουλή ή επιτροπή εντός των αξόνων που θα της έχουν καθοριστεί.